Công việc khó khăn nhất khi quyết định mua cổ phiếu là xác định thời điểm nào giá của cổ phiếu được xem là rẻ nhất. Nhiều nhà đầu tư cho rằng, vào lúc mà giá của một cổ phiếu xuống tới mức thất nhất mà nó đã từng đạt tới trước đây, hoặc thấp hơn giá cổ phiếu của các đối thủ cạnh tranh, thì đó chính là thời điểm nên mua với số lượng lớn. Nhưng thông thường, giá cả chỉ phản ánh một cách tương đối giá trị thật của cổ phiếu. Nếu bạn chỉ đánh giá dựa vào yếu tố này mà không đi sâu phân tích giá trị thực của chúng, thì bạn rất dễ bị rơi vào bẫy.

Tại sao lại như vậy? Điều này đã được lịch sử thị trường chứng khoán minh chứng bằng những ví dụ như sau:

Câu chuyện về bong bóng dot-com

Hẳn nhiều người còn nhớ bong bóng dot-com ở Mỹ 7-8 năm về trước. Vào thời điểm đó, Internet phát triển như vũ bão đã khiến nhiều doanh nghiệp nhanh chân ra sức tận dụng thế mạnh của nó cho ra đời hàng loạt các công ty dựa vào Internet để tiến hành công việc kinh doanh của mình. Đó chính là các công ty dotcom. Các doanh nghiệp này cho rằng, Internet sẽ giúp họ xóa bỏ hàng rào ngăn cách giữa nhà sản xuất với người tiêu dùng, không còn phải lo đến các khâu trung gian như phân phối hoặc chi phí bán lẻ. Sự ra đời hàng loạt các công ty dotcom đã khiến cho thị trường chứng khoán Mỹ chao đảo. Tuy thị trường chứng khoán Mỹ đã rất phát triển với hệ thống các quy chế chặt chẽ còn dân Mỹ thì đã quen với thị trường này mấy trăm năm, thế mà hàng chục triệu người vẫn đổ xô vào mua cổ phiếu của các công ty dot-com khiến cho chỉ số Nasdag trong ba năm đã tăng gấp năm lần.

Nhiều công ty chưa hề tạo ra một xu lợi nhuận mà cổ phiếu vẫn được mọi người lùng mua (tức là hệ số giá cổ phiếu trên lợi tức P/E bằng vô cùng chứ không phải 70 hay 100 như một số công ty được đánh giá là có tiềm năng phát triển trong tương lai như hiện nay). Thế rồi bong bóng dot-com vỡ vào tháng 03/2000. Hàng loạt công ty dot-com phá sản, nhiều nhà đầu tư trở nên trắng tay.

Những công ty kinh doanh viễn thông và Internet có uy tín trên thị trường cũng bị vạ lây, mà điển hình là trường hợp của Hãng Nortel Networks Corp. – hãng khổng lồ viễn thông của Canada, nhà cung cấp các thiết bị viễn thông lớn thứ ba trên thế giới. Khi diễn ra cuộc khủng hoảng này, giá cổ phiếu của Nortel Network đã giảm từ 800 đô-la xuống chỉ còn 200 đô-la. Nhiều nhà đầu tư cho rằng một cổ phiếu có giá bằng 25% giá ở thời điểm cao nhất của nó, sẽ là một vụ làm ăn lớn, chắc sẽ đem lại nhiều lợi nhuận. Nhưng sự thật, họ đã lầm. Cái giá 800 đô-la/cổ phiếu của Nortel Networks thời điểm trước khủng hoảng là một cái giá vượt quá giá trị thực của nó rất nhiều lần. Và khi nó xuống còn 200 đô-la/cổ phiếu, đấy cũng chưa phải là giá trị thực của nó.

Vì vậy, khi bạn nhìn thấy giá cổ phiếu xuống thấp hơn với đỉnh điểm của nó nhiều lần, cũng đừng vội vàng đầu tư, vì rất có thể đó là sự đầu tư thiếu khôn ngoan.

Thậm chí, khi một cổ phiếu có giá trị tương đối trên thị trường bỗng nhiên sụt giá nhanh chóng, cũng chưa chắc là sự đầu tư tốt nếu như viễn cảnh của nó ảm đạm. Hãy lấy Hãng Novastar Financial - một hãng tài trợ nợ địa ốc lớn tại Mỹ làm ví dụ. Giá cổ phiếu của hãng này hiện nay dường như không đắt như cuối năm 2006. Nhưng nếu bạn phân tích thị trường thì sẽ thấy, từ đó đến nay, thị trường địa ốc ở Mỹ đang tiếp tục chịu tổn thất và sụt giảm nghiêm trọng, vì vậy vay tiền bằng cách thế chấp nhà sẽ ngày càng khó khăn khăn. Do đó, đương nhiên việc kinh doanh các món nợ thế chấp đang trong chiều hướng đi xuống, nên mặc dù giá cổ phiếu của Novastas Financial có giảm đi nhiều lần, nó rõ ràng không phải là một giá hời để bạn đầu tư.

Giá cổ phiếu hai đối thủ cạnh tranh, một cao một thấp, bạn quyết định đầu tư vào đâu?

Một trong số những sai lầm hay mắc phải là bạn cho rằng giá của một cổ phiếu là rẻ khi nó thấp hơn nhiều lần so giá cổ phiếu của các với đối thủ cạnh tranh. Trở lại thời kỳ đầu năm 2000, Nokia và Motorola là hai đối thủ kình địch trên thị trường điện thoại di động và giá cổ phiếu không chênh nhau mấy. Khi giá của một cổ phiếu của Nokia xuống thấp hơn giá một cổ phiếu của Motorola, nhiều nhà đầu tư đã quyết định đầu tư vào Nokia. Rất tiếc, ở thời điểm đó, giá của cả hai cổ phiếu này đều được nâng cao lên so với giá trị thực rất nhiều lần. Và các nhà đầu tư đã có một cái nhìn thiển cận khi mua cổ phiếu của Nokia.

Hoặc bạn có thể xem xét ví dụ xảy ra gần đây nhất của hãng truyền thông và Internet Yahoo Inc. và đối thủ cạnh tranh lớn nhất của nó là Google. Vào tháng 1/2006, Yahoo! có chỉ số P/E (hệ số giữa thị giá một cổ phiếu trên thu nhập của nó) vào khoảng trên dưới 30, trong khi chỉ số P/E của Google lớn gấp gần ba lần. Mà như chúng ta đã biết, ý nghĩa đầu tiên của chỉ số này là biểu hiện số tiền mà nhà đầu tư bỏ ra để thu được một đồng lợi nhuận từ cổ phiếu đó. P/E = 30 có nghĩa nếu nhà đầu tư bỏ ra 30 đồng thì sẽ nhận được một đồng lợi nhuận.

Như vậy, thông thường nhiều người sẽ cho rằng hiển nhiên Yahoo có giá cổ phiếu hời hơn? Nhưng thực tế, không phải như vậy. P/E thường phản ánh kỳ vọng của thị trường về sự tăng trưởng của cổ phiếu hơn là kết quả làm ăn thực của công ty. Người ta so sánh P/E của các công ty cùng ngành; nếu chỉ số P/E của một công ty cao hơn mức bình quân, có nghĩa thị trường kỳ vọng công ty này sẽ ăn nên làm ra trong thời gian tới nhiều hơn so với mức kỳ vọng vào các công ty khác.

Quay trở lại với ví dụ của Yahoo và Google, Google đã chứng minh sự tăng trưởng lớn mạnh của nó, khi giá cổ phiếu của nó hiện tăng hơn 10% so với giá tháng 1/2006, trong khi đó, giá cổ phiếu của Yahoo lại giảm 20%.

Như vậy, có thể thấy, khi bạn muốn trở thành một nhà đầu tư giá trị thành công, bạn phải có cái nhìn tổng thể và đầu óc phân tích thị trường sắc bén. Bạn không chỉ nhìn vào giá tương đối của cổ phiếu trên thị trường, mà cần phải đánh giá các cơ hội tăng trưởng lợi nhuận, cũng như vị trí cạnh tranh của công ty trên thị trường. Bởi vì, suy cho cùng, mục tiêu mà bạn muốn đạt được chính là sự đầu tư an toàn, không những bảo toàn được vốn, mà vốn đó phải được sinh sôi, nảy nở. Một cổ phiếu có giá quá cao so với giá trị thực của nó, mặc dù trên thực tế, nó đang giảm giá, là một sự đầu tư không mang lại lợi nhuận.

Bên cạnh đó, một vấn đề nữa mà bạn cần lưu ý là khi đánh giá chỉ số P/E để quyết định mua cổ phiếu. Tại các thị trường đã phát triển, theo số liệu thống kê về chỉ số P/E, hệ số này từ 8-15 là bình thường, nếu hệ số này lớn hơn 20, thì công ty đang được đánh giá rất tốt và người đầu tư trông đợi trong tương lai, mức thu nhập trên một cổ phiếu của công ty sẽ tăng nhanh. Trường hợp công ty có hệ số P/E thấp có thể là do thị trường không đánh giá cao hoặc chưa hiểu biết nhiều về công ty đó.

Khi tất cả các cổ phiếu trên thị trường đều có giá quá cao so với giá trị thực của của nó, thì phần bong bóng sẽ vượt quá phần thực và nhất định có ngày nổ tung, gây ra sự khủng hoảng thị trường như đã từng xảy ra ở các nước phát triển.

Vân Anh (Dịch từ Motley Fool và tham khảo một số thông tin trên mạng)